«تایپوگرافی»، زبان خاموش طراحی

مقدمه: تایپوگرافی؛ بیشتر از انتخاب یک فونت

تایپوگرافی یعنی هنر و مهارت چیدمان حروف و نوشته‌ها به‌گونه‌ای زیبا، خوانا و مؤثر برای انتقال پیام نوشتاری. ما در طول روز، بی‌وقفه در حال خواندن و درک مطالب نوشتاری متفاوتی هستیم: از تابلوی فروشگاه‌ها و بیلبوردهای تبلیغاتی گرفته تا کتاب‌ها، نشریات، پست‌هایی در شبکه‌های اجتماعی و صفحات وب. تایپوگرافی همه‌جا اطراف ماست و بی‌صدا روی احساس و درک ما از پیام‌ها تأثیر می‌گذارد.

تایپوگرافی فقط انتخاب فونت نیست؛ بلکه ترکیبی‌ست از اندازه‌ی حروف، فاصله‌ی بین آن‌ها، تنظیم خطوط، چیدمان صفحه، نسبت‌ها، رنگ‌ها و در نهایت، ایجاد هماهنگی بین محتوا و جلوه‌ی بصری آن. با این‌که اغلب درباره‌ی معنی و قدرت کلمات فکر می‌کنیم، معمولاً متوجه نقش پنهان اما حیاتی طراح در پشت صحنه نمی‌شویم — طراح متخصصی که احتمالا زمان زیادی را برای هماهنگ کردن ظاهر متن با محتوای آن صرف کرده است.

تصور کنید کارت ویزیت شما اولین چیزی‌ست که یکی از مشتریان بالقوه‌تان می‌بیند. در همان چند ثانیه‌ی اول، نوع فونت، رنگ‌ها، و نحوه‌ی نمایش نام و نشانی‌تان می‌توانند حسی از اعتماد، خلاقیت، حرفه‌ای بودن یا برعکس، بی‌نظمی و بی‌تجربگی را به او القا کنند. تایپوگرافیِ خوب می‌تواند مانند زبان بدن، پیش از آن‌که مخاطب وارد صفحه‌ی اینستاگرام، وب‌سایت یا فروشگاه شما شود، او را تحت تاثیر قرار دهد.

در ادامه، اصول و عناصر کلیدی تایپوگرافی را مرور می‌کنیم و امیدواریم مطالعه‌ی این مقاله به شما در طراحی محتواهای متنی متفاوت، از بیلبوردهای شهری و کاتالوگ‌ها و بروشورهای کاغذی گرفته تا آنچه در شبکه‌های اجتماعی و اینترنت منتشر می‌کنید، کمک کند.

۱. خوانایی، همیشه در اولویت است

اولین و مهم‌ترین اصل تایپوگرافی خوانایی فونت انتخابی شماست. از فونت‌هایی استفاده کنید که حتی در اندازه‌های کوچک و روی نمایشگر موبایل، به‌راحتی خوانده شوند. شاید هنگام مرور فونت‌ها، چشم‌تان به مدل‌های فانتزی، خط شکسته نستعلیق یا فونت‌هایی با طراحی پیچیده بیفتد که از نظر زیبایی‌شناسی جذاب هستند و ممکن است شما را به یاد دیوان اشعار کلاسیک یا کتاب‌های آیینی بیندازند. اما باید دقت کنید: ظاهر چشم‌نواز نباید مانع درک سریع محتوا شود.

مخاطب باید بدون زحمت یا نیاز به حدس زدن واژه‌ها، بتواند متن را  در یک نگاه بخواند. استفاده از فونت‌های ساده، حرفه‌ای و استاندارد مثل Vazirmatn، IRANSans یا Shabnam در زبان فارسی انتخاب‌های مطمئنی هستند که در انواع پروژه‌های رسمی یا نیمه‌رسمی کاربرد دارند.

 در تصویر زیر، می‌توانید چند نمونه از فونت‌های فارسی را ببینید و میزان خوانایی و فانتزی بودن آن‌ها را با هم مقایسه کنید.

۲. فونت باید با هویت برند هماهنگ باشد

فونت انتخابی شما باید با شخصیت برندتان هم‌خوانی داشته باشد. اگر محتوایی برای یک کسب‌وکار رسمی یا سازمانی طراحی شده، بهتر است از فونت‌های کلاسیک، منظم و بدون تزئینِ اضافی استفاده کنید. اما اگر برند شخصی شما حال‌وهوای خلاقانه، هنری یا نوآورانه دارد، می‌توانید از فونت‌هایی با شخصیت منحصربه‌فرد و طراحی خاص استفاده کنید—البته به شرطی که همچنان خوانایی قربانی زیبایی نشود!

۳. یکنواختی را حفظ کنید

در تایپوگرافی، یکنواختی یکی از اصول کلیدی برای ایجاد نظم و حرفه‌ای بودن در طراحی است. سعی کنید از بیش از دو نوع فونت استفاده نکنید. مثلا در کارت‌های ویزیت معمولاً یک فونت برای عنوان‌ها و یک فونت دیگر برای متن‌های توضیحی یا اطلاعات تماس کفایت می‌کند.

اگر محتوای متنی شما شامل چند بخش مستقل است به هیچ وجه فونت‌ها را بین بخش‌ها تغییر ندهید. مثلاً ممکن است در یک صفحه بروشور، یک پاراگراف توضیحاتی درباره‌ی کالای «الف» و پاراگراف دیگری درباره‌ی کالای «ب» داشته باشد. تغییر فونت به‌جای این‌که بخش‌ها را متمایز کند، باعث بی‌نظمی و ناهماهنگی بصری می‌شود. اگر می‌خواهید محتواهایی با موضوعات مختلف را از هم جدا کنید، به‌جای تغییر فونت، از راه‌های حرفه‌ای‌تری مثل فاصله‌گذاری مناسب، خطوط جداکننده، یا تیترهای مشخص استفاده کنید. ثبات در فونت، باعث افزایش حس اعتماد و تمرکز مخاطب روی محتوای شما می‌شود.

۴. سلسله‌مراتب بصری: راهنمای چشم مخاطب

سلسله‌مراتب بصری یعنی مشخص کردن ترتیب و درجهٔ اهمیت عناصر مختلف در یک طراحی به‌گونه‌ای که چشم مخاطب به‌صورت طبیعی و بدون تلاش، از مهم‌ترین بخش به سمت بخش‌های بعدی هدایت شود و بتواند تقسیم‌بندی‌های موضوعی را از روی عنوان‌ها و زیرعنوان‌ها تشخیص دهد. در تایپوگرافی، این کار با استفاده از تفاوت در اندازه‌ی فونت، پررنگی (بولد بودن)، یا محل قرارگیری متن انجام می‌شود. 

مثلاً روی یک کتاب عنوان فصل‌ها و بخش‌ها و زیربخش‌ها ممکن است پررنگ‌تر و با اندازه‌های بزرگ‌تر از متن اصلی نوشته شوند، و فاصله‌شان از حاشیه بیشتر باشد. سلسله مراتب نوشته‌های روی یک کارت ویزیت نیز می‌تواند پیام‌های متفاوتی را منتقل می‌کند. مثلا به عنوان یک مشاور، یا وکیل، نام شما می‌تواند بزرگ‌تر و پررنگ‌تر از عنوان شغلی‌تان نمایش داده شود تا در نگاه اول توجه را جلب کند. در حالی که برای نمایندگان یک شرکت بزرگ که کارت‌های شخصی‌شان را دارند، احتمالا نام شرکت بزرگ‌تر از نام نماینده نوشته می‌شود.

اطلاعات اصلی معمولاً در جایی قرار می‌گیرند که نگاه مخاطب ابتدا به آن می‌افتد. این‌که مخاطب ابتدا به کجا نگاه می‌کند، بستگی به ابعاد و نوع پلتفرم دارد. مثلا در کتاب و مجله‌های عمودی بالای صفحه زودتر دیده می‌شود اما در صفحات وب قسمت‌های خیلی بالا کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند و شاید بهتر باشد با حاشیه‌ی بیشتری از بالای صفحه، متن اصلی نمایش داده شود. به خاطر داشته باشید که در فضای دیجیتال، فقط چند ثانیه فرصت دارید تا توجه و اعتماد بیننده را جلب کنید. بنابراین، مهم‌ترین اطلاعات باید در معرض دید و با بیشترین تأکید باشند، و اطلاعات کم‌اهمیت‌تر با فونت کوچک‌تر یا در بخش‌های پایینی صفحه قرار بگیرند. 

همچنین می‌توانید از تفاوت رنگ یا شدت رنگ برای جلب توجه استفاده کنید، اما باید دقت کنید که این تفاوت‌ها باعث برهم زدن تعادل طراحی نشوند و هماهنگی کلی همچنان حفظ شود.

در نهایت، توصیه می‌شود همیشه یک سلسله‌مراتب ثابت و تعریف‌شده از فونت‌ها و اندازه‌ها را برای سرفصل‌ها، عنوان بخش‌ها، زیرعنوان‌ها و متن اصلی، انتخاب کنید و در کل طراحی به سلسله مراتب وفادار بمانید. مثلا همیشه سرفصل‌ها را با فونت پررنگ و اندازه‌ی 16، نام بخش‌ها را با اندازه‌‌ای کمی کوچکتر مثلا 14، و عنوان‌های فرعی زیربخش‌ها را با فونت 12 بنویسید. این انسجام، طراحی شما را حرفه‌ای‌تر و قابل اعتمادتر جلوه می‌دهد و دنبال کردن جریان اطلاعات برای درک درست مطالب را بسیار ساده می‌کند.

۵. رنگ و کنتراست: متن را زنده کنید، نه گم

رنگ‌ متون نوشتاری فقط برای زیبایی نیستند؛ آن‌ها ابزار قدرتمندی برای ایجاد تمرکز، انتقال احساس، و افزایش خوانایی هستند. استفاده‌ی درست از رنگ می‌تواند نگاه مخاطب را دقیقاً به جایی که می‌خواهید هدایت کند، حس‌وحال برند شما را منتقل نماید، و طراحی‌تان را حرفه‌ای جلوه دهد. اما اگر چند رنگ متضاد و بدون منطق را کنار هم بچینید، نتیجه چیزی جز شلوغی، بی‌نظمی و سردرگمی بصری نخواهد بود. در واقع، انتخاب بد رنگ‌ها می‌تواند باعث شود مخاطب حتی حوصله نکند مطالب شما را تا انتها بخواند.

تضاد کافی با پس‌زمینه

قبل از هر چیز مطمئن شوید که رنگ متن با پس‌زمینه تضاد کافی دارد. متن نباید در پس‌زمینه گم شود یا چشم را خسته کند. رنگ‌های خنثی مثل مشکی، سرمه‌ای یا خاکستری تیره روی پس‌زمینه‌های روشن انتخاب‌های امنی برای متن هستند. اگر از پس‌زمینه‌های تیره یا نقش دار استفاده می‌کنید مطمئن شوید که رنگ متن به اندازه‌ی کافی روشن باشد و تضاد مورد نیاز برای خواناییِ راحت را ایجاد کند. در تصویر زیر چند نمونه از ترکیب‌های موفق و ناموفق رنگ را می‌بینید.

دسترسی برای همه

همیشه به یاد داشته باشید که بخشی از کاربران شما ممکن است دچار اختلالات بینایی یا کوررنگی باشند. طراحان حرفه‌ای برای بررسی این موضوع، صفحاتی که طراحی می‌کنند را در حالت خاکستری قرار داده و در حالت خاکستری بررسی می‌کنند که آیا نوشته‌ها کنتراست مناسبی با پس‌زمینه دارند یا نه. اگر تضاد رنگی کافی نباشد، ممکن است متن برای برخی کاربران ناخوانا یا آزاردهنده باشد. مطالعات نشان داده‌اند که رنگ‌هایی مثل قرمز و سبز برای بسیاری از افراد کوررنگ مشکل‌زا هستند. به همین‌خاطر توصیه می‌شود در طراحی از این رنگ‌ها با احتیاط استفاده کنید یا در صورت امکان کلا از آن‌ها صرف‌نظر کنید.

تعداد رنگ‌ها را محدود نگه دارید

زیبایی و حرفه‌ای بودن در سادگی‌ست. استفاده‌ی بیش از حد از رنگ‌های مختلف باعث می‌شود توجه از پیام اصلی متن منحرف شود. معمولا برای حفظ تمرکز طراحی پیشنهاد می‌شود که تعداد رنگ‌های استفاده‌شده را به ۲ تا ۴ رنگ اصلی محدود کنید .

همیشه بهتر است پیش از شروع طراحی یک پالت رنگی مشخص برای کار خود انتخاب کنید. پالت رنگی مجموعه‌ای از رنگ‌های هماهنگ و مکمل است که هم از نظر زیبایی چشم‌نواز هستند و هم از نظر کاربردی، پاسخ‌گوی نیازهای طراحی شما خواهد بود. اگر برای برند خود هویت بصری مشخصی دارید– مثلا رنگ‌های مشخصی در لوگو و وب‌سایت شما به کار رفته است، بهتر است از همان پالت رنگ در همه جا استفاده کنید. برای تقویت انسجام برندتان باید کارت ویزیت‌، بسته‌بندی محصولات‌، و نوشته‌های تبلیغاتی‌تان را با همان رنگ‌هایی که یادآور برند شما هستند طراحی کنید.

برای انتخاب بهتر رنگ‌ها، می‌توانید مقاله‌ی مطالبی درباره‌ی تئوری رنگ در طراحی را در مجله‌ی ای‌بی‌کارد مطالعه کنید.

۶. فضای سفید: نفسِ طراحی

فضای سفید یا همان فضای منفی، به بخش‌های خالی اطراف متن و عناصر گرافیکی گفته می‌شود. شاید در نگاه اول این فضا «بی‌اهمیت» به نظر برسد، اما در واقع یکی از مهم‌ترین عناصر طراحی حرفه‌ای‌ست.

استفاده‌ی هوشمندانه از فضای سفید باعث می‌شود محتوای نهایی شما خلوت‌تر، منظم‌تر و خواناتر به‌نظر برسد. این فضا به چشم مخاطب اجازه می‌دهد بدون خستگی از یک بخش به بخش دیگر حرکت کند و مهم‌تر از همه، باعث تمرکز بیشتر روی محتوای اصلی می‌شود. فضای سفید می‌تواند به شکل‌های مختلفی ظاهر شود:

• فاصله‌ی بین خطوط و پاراگراف‌ها

• حاشیه‌های اطراف متن یا تصویر

• فاصله‌ی بین عناصر مختلف (مثل آیکون، عنوان و دکمه‌های ارتباطی)

• یا حتی یک بخش کاملاً خالی که برای نفس کشیدن طراحی باقی گذاشته شده

طراحان حرفه‌ای از فضای سفید نه به‌عنوان «جای خالی»، بلکه به‌عنوان ابزاری برای نظم، تعادل و زیبایی استفاده می‌کنند. پس از این‌که بخشی از صفحه «خالی» بماند  نترسید—گاهی همین خلأ، طراحی شما را حرفه‌ای‌تر می‌کند.

۷. سایه‌ها: نامشهود و بی‌افراط

استفاده از سایه در تایپوگرافی یکی از ترفندهایی‌ست که می‌تواند به نوشته عمق، بُعد و تمرکز بصری بدهد. یک سایه‌ی ظریف می‌تواند متن را از پس‌زمینه جدا کند، آن را خواناتر کند یا حتی روی گوشی‌های با صفحه‌نمایش کوچک، وضوح آن را افزایش دهد. اما مشکل از جایی شروع می‌شود که سایه‌ها بیش از حد پررنگ، بزرگ، یا نامتناسب با طراحی کلی باشند. سایه‌ها باید به‌گونه‌ای استفاده شوند که خوانایی و انسجام طراحی را تقویت کنند، نه این‌که تمرکز مخاطب را از بین ببرند. در طراحی حرفه‌ای، مشهود نبودن سایه خودش یک هنر است.

 مثلاً استفاده از سایه‌های سفید ضخیم دور متن‌های مشکی نه تنها کمکی به خوانایی نمی‌کند، بلکه طراحی را ابتدایی و آماتور نشان می‌دهد. یا انداختن سایه‌های سنگین و چند جهته، مخصوصاً وقتی رنگ فونت و رنگ سایه هارمونی ندارند، فقط باعث شلوغی بصری و خستگی چشم می‌شود.

اگر واقعاً نیاز به سایه دارید، آن را با ظرافت، در اندازه‌ی کم و با شفافیت مناسب استفاده کنید. 

کته حرفه‌ای: اگر فونت‌تان به‌خاطر پس‌زمینه‌ی شلوغ دیده نمی‌شود، بهتر است رنگ پس‌زمینه را تغییر دهید یا روی آن یک لایه‌ی نیمه‌شفاف بگذارید—نه این‌که به هر قیمتی سایه‌ی سفید دور متن را پررنگ کنید تا قابل خواندن شود!

۸. تراز: نظم پنهان در طراحی

تراز کردن یعنی هماهنگ‌سازی محل قرارگیری متن، تصویر و دیگر عناصر گرافیکی به‌گونه‌ای که فاصله، اندازه و جایگاه آن‌ها نسبت به هم متعادل و منظم باشد. این کار یکی از اصول پایه‌ی طراحی‌ست که به شکل چشم‌گیری بر خوانایی، زیبایی و نظم بصری تأثیر می‌گذارد.

در تایپوگرافی فارسی، معمولاً متن از سمت راست تراز می‌شود تا ابتدای تمام خطوط در یک راستا قرار بگیرند. در زبان‌های لاتین هم این تراز معمولاً از سمت چپ انجام می‌گیرد. همین هماهنگی ساده باعث می‌شود چشم خواننده راحت‌تر سطرها را دنبال کند و کل صفحه، مرتب و حرفه‌ای به نظر برسد.

برخی طراحان از روش تراز دوطرفه استفاده می‌کنند؛ یعنی متن هم از سمت راست و هم از سمت چپ تراز می‌شود تا ظاهری صاف و مستطیل مانند پیدا کند. در نگاه اول، این روش مرتب‌تر به‌نظر می‌رسد—اما همیشه انتخاب بهتری نیست. تراز دوطرفه می‌تواند به مشکلی جدی‌ منجر شود: برای اینکه خطوط در هر دو سمت تراز بمانند، فاصله‌ی بین کلمات به‌صورت غیرطبیعی زیاد می‌شود، مخصوصاً در خطوط کوتاه یا وقتی کلمات مناسب برای تقسیم وجود ندارد. این فاصله‌های نامتعارف می‌توانند ریتم خواندن را بر هم بزنند و فهم متن را دشوار کنند. بنابراین، اگر دیدید تراز دوطرفه باعث به‌هم‌ریختگی فاصله‌ها شده یا متن را از حالت روان خارج کرده، بهتر است از همان تراز ساده‌ی راست‌چین استفاده کنید.

۹. الهام بگیرید، مقایسه کنید، بیاموزید

اگر نمی‌دانید از کجا شروع کنید، نگران نباشید. گاهی فقط کافی‌ست چشم‌ها را بازتر کنید و به تایپوگرافی‌هایی که در اطرافتان می‌بینید با دقت بیشتری نگاه کنید. به تابلوهای شهری، کارت‌های تبلیغاتی، یا صفحه‌ی اینستاگرام برندهای معروف دقت کنید. آیا الگوهای رایج طراحی را در آن‌ها می‌بینید؟ می‌توانید طراحی‌های خوب و ضعیف را از هم تشخیص دهید؟ جست‌وجو در پینترست یا دنبال کردن هشتگ‌های مربوط به #typography در شبکه‌های اجتماعی هم می‌تواند منابعی غنی‌ از ایده‌ها و سبک‌ها را برای‌تان فراهم کند.

 برای الهام بیشتر، می‌توانید به نمونه‌کارت‌های حرفه‌ای طراحی‌شده در ایبیکارد هم نگاهی بیندازید.

۱۰. آزمون و خطا: راز یک طراحی موفق

هیچ نسخه‌ی قطعی برای انتخاب فونت یا طراحی تایپوگرافی وجود ندارد. بهترین راه این است که چند نسخه متفاوت طراحی کنید، امتحان‌شان کنید و بازخورد بگیرید. گاهی فقط با شنیدن نظر یکی از مخاطبان، متوجه می‌شوید که یک فونت خاص چقدر خوانایی را بالا برده یا چقدر گیج‌کننده بوده است. بازخورد واقعی از دوستان، کاربران یا مشتریان بالقوه، بهترین راهنمای شما برای بهینه‌سازی طراحی‌تان است. اجازه دهید نظر مخاطب در تصمیم نهایی شما نقش داشته باشد.

در پایان تاکید می‌کنیم که در طراحی محتواهای متنی، رنگ و فونت فقط انتخاب‌های زیبایی‌شناسانه نیستند—بلکه بخشی از شخصیت و پیام برند شما هستند. اگر می‌خواهید طراحی شما حرفه‌ای، خوانا و به‌یادماندنی باشد، به تایپوگرافی آن به چشم یک ابزار ارتباطی هوشمندانه نگاه کنید، نه فقط یک عنصر تزئینی.